Trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến những biến động lớn về địa chính trị và công nghệ, nhiều quốc gia đang tìm kiếm giải pháp thay thế cho hạ tầng công nghệ của phương Tây. Sự chuyển dịch chiến lược này nhằm đảm bảo quyền tự chủ số và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các công nghệ do Mỹ và các đồng minh kiểm soát.

Các cuộc xung đột tại Ukraine và Trung Đông đã trở thành “phòng thí nghiệm” cho các hình thái chiến tranh tương lai, không chỉ liên quan đến vũ khí mà còn cả công nghệ và chiến thuật. Mới đây, cuộc tấn công của Israel vào Iran, với sự hỗ trợ của Mỹ, đã cho thấy các phương thức triển khai thiết bị bay không người lái và hoạt động xâm nhập mới. Tuy nhiên, nó cũng phơi bày những điểm yếu công nghệ nghiêm trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực định vị vệ tinh toàn cầu GPS.

Trong 12 ngày diễn ra xung đột, Iran và các tàu hoạt động tại khu vực vùng Vịnh liên tục gặp tình trạng nhiễu loạn tín hiệu định vị vệ tinh toàn cầu GPS. Tình trạng này đã khiến giới chức Iran lo ngại và chính phủ nước này đã bắt đầu tìm kiếm giải pháp thay thế. Iran đang xem xét chuyển sang sử dụng hệ thống định vị vệ tinh của Trung Quốc, còn gọi là Bắc Đẩu.

Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Iran, ông Ehsan Chitsaz, cho biết chính phủ đang lên kế hoạch chuyển đổi các lĩnh vực vận tải, nông nghiệp và internet sang sử dụng hệ thống định vị của Trung Quốc. Đây không chỉ là một động thái mang tính đối phó tình thế, mà còn là biểu hiện rõ ràng của một sự chuyển dịch chiến lược sâu rộng trên toàn cầu.

Phương Tây, đặc biệt là Mỹ, đã nắm thế thống trị hạ tầng công nghệ thế giới trong hàng thập kỷ. Tuy nhiên, sự lệ thuộc này có thể nhanh chóng trở thành điểm yếu. Kể từ năm 2013, các vụ rò rỉ thông tin và điều tra báo chí đã cho thấy nhiều công nghệ phương Tây bị lạm dụng cho các hoạt động giám sát và thu thập dữ liệu trên quy mô toàn cầu. Điều này khiến nhiều chính phủ lo ngại và tìm kiếm giải pháp thay thế.

Việc Iran cân nhắc chuyển sang Bắc Đẩu gửi đi một thông điệp rõ ràng: Kỷ nguyên của sự phụ thuộc vào hạ tầng công nghệ do Mỹ kiểm soát đang dần kết thúc. Các quốc gia không còn muốn phó thác năng lực quốc phòng và chủ quyền số của mình cho mạng lưới vệ tinh do Mỹ điều hành.

Sự chuyển dịch này cũng thúc đẩy sự ra đời của hàng loạt hệ thống định vị quốc gia và khu vực như Galileo của châu Âu hay GLONASS của Nga. Tất cả đều nhằm giành lại phần nào quyền kiểm soát chủ quyền và thị phần trên thị trường định vị toàn cầu.

Iran không phải là quốc gia duy nhất gặp phải vấn đề về bảo mật. Israel đã ám sát thành công nhiều nhà khoa học hạt nhân và chỉ huy cấp cao trong lực lượng an ninh, quân đội Iran. Việc đối phương có thể xác định chính xác vị trí của các mục tiêu làm dấy lên lo ngại rằng hệ thống viễn thông nội địa đã bị xâm nhập.

Chính quyền Iran đã kêu gọi người dân ngừng sử dụng ứng dụng nhắn tin WhatsApp và xóa nó khỏi điện thoại. Iran cáo buộc nền tảng này thu thập dữ liệu người dùng để chuyển cho Israel. Nhiều chuyên gia an ninh mạng từ lâu đã đặt dấu hỏi về tính bảo mật của WhatsApp. Hạ viện Mỹ cũng đã thông qua lệnh cấm sử dụng WhatsApp trên thiết bị công vụ.

Với Iran và nhiều quốc gia khác, thông điệp đã rõ. Các nền tảng phương Tây không còn đơn thuần là công cụ giao tiếp. Thay vì thế, chúng là vũ khí trong một cuộc chiến tình báo kỹ thuật số. Tehran từ lâu đã phát triển một hệ thống mạng kết nối nội địa – mang tên Mạng Thông tin Quốc gia – cho phép nhà nước kiểm soát sâu hơn việc sử dụng Internet. Trong thời gian tới, quá trình này có khả năng sẽ được mở rộng.

Iran đang củng cố vị thế trong một trục ảnh hưởng mới – thách thức trực tiếp sự thống trị của phương Tây. Sự hợp tác giữa Iran và Trung Quốc không dừng ở mức giao dịch đơn thuần, mà cho thấy sự kết nối chiến lược nhằm đảm bảo quyền tự chủ số thực sự. Đặt trong bối cảnh sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, bước đi này của Iran càng mang ý nghĩa chiến lược. Iran đang trở thành đối tác ngày càng quan trọng trong sáng kiến này.

Những gì đang diễn ra là sự hình thành của một khối công nghệ mới – nơi cơ sở hạ tầng kỹ thuật số gắn chặt với tinh thần phản kháng chính trị. Các quốc gia mệt mỏi với sự áp đặt, tiêu chuẩn kép và bá quyền số từ phương Tây đã tìm thấy lợi ích chiến lược từ một sự ảnh hưởng mới.

Sự chuyển dịch nhanh chóng này là dấu hiệu báo trước cho một cuộc ‘chiến tranh lạnh công nghệ’ – cuộc đối đầu âm ỉ trong đó các quốc gia sẽ lựa chọn hạ tầng thiết yếu như định vị, truyền thông, dữ liệu hay thanh toán không còn dựa trên công nghệ ưu việt, mà dựa vào lòng tin chính trị và nhận thức về an ninh. Khi ngày càng nhiều quốc gia làm theo, lợi thế công nghệ phương Tây sẽ dần bị thu hẹp, kéo theo sự thay đổi toàn diện trong cán cân quyền lực toàn cầu.

Nga vừa gửi thông báo tới các cơ quan quản lý quốc tế về việc các vệ tinh thương mại của châu Âu, được cho là hỗ trợ quân đội Ukraine trong xung đột, sẽ trở thành mục tiêu hợp pháp của Moscow. Thông báo này được Bộ Phát triển Kỹ thuật số và Truyền thông Nga gửi tới Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU) và Ủy ban Quy định Tần số Vô tuyến (RRB) vào ngày 17/7.

Động thái này của Nga được xem là một dấu hiệu leo thang trong cuộc chiến thông tin và không gian giữa Moscow và các nước châu Âu ủng hộ Ukraine. ITU và RRB là hai tổ chức quốc tế có vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều tiết các hoạt động viễn thông và tần số vô tuyến trên toàn cầu.

Trong thông báo, Nga khẳng định sẽ không can thiệp vào việc sử dụng vệ tinh cho mục đích dân sự, nhưng sẽ nhắm vào các cơ sở hạ tầng vệ tinh hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Đây là lần đầu tiên Nga công khai thông báo nhắm tới các vệ tinh châu Âu được cho là hỗ trợ quân đội Ukraine.

Trước đó, vào tháng 3, 8 quốc gia châu Âu đã đệ đơn khiếu nại lên Liên Hợp Quốc về hành vi can thiệp của Nga vào hệ thống liên lạc vệ tinh ở châu lục. 17 quốc gia EU khác cùng với Anh cũng lên tiếng ủng hộ, yêu cầu Nga chấm dứt hành vi này. Đơn khiếu nại có chữ ký của Estonia, Latvia, Litva, Ba Lan, Ukraine, Phần Lan, Pháp và Hà Lan.

Nga đã gây nhiễu các vệ tinh hàng đầu của châu Âu như Eutelsat và SES – những đơn vị cung cấp dịch vụ truyền hình, radio và hệ thống định vị hàng không. Các thông điệp nêu quan điểm của Nga về xung đột ở Ukraine bất ngờ xuất hiện trên một số kênh truyền hình ở Hà Lan và một số quốc gia châu Âu khác. Nguyên nhân được cho là do Nga can thiệp tín hiệu vệ tinh.

Ukraine cũng ghi nhận những sự cố tương tự, dẫn đến gián đoạn các chương trình truyền hình trong nước. Trong năm 2024, Eutelsat và SES đã lần theo nguồn gốc các tín hiệu gây nhiễu và xác định chúng đến từ các khu vực do Nga kiểm soát, cụ thể là bán đảo Crimea và vùng Kaliningrad.

Việc Nga nhắm tới các vệ tinh thương mại châu Âu làm dấy lên lo ngại về sự leo thang trong cuộc chiến không gian và khả năng gây ra các tác động tiêu cực đến hệ thống liên lạc và định vị toàn cầu.